«Եթե արդեն կա մի լավ բան, ինչո՞ւ դրանից հրաժարվել ու զրոյից սկսել նորը»

«Իրատեսի» հյուրն է Ղազախստանի կրթության և գիտության նախարարության ներկայացուցիչ, Բոլոնիայի գործընթացի շարժունության ակադեմիական կենտրոնի տնօրեն, Երևանում անցկացված Եվրոպական բարձրագույն կրթական տարածքի (ԵԲԿՏ) նախարարական գագաթնաժողովի և Բոլոնիայի քաղաքականության չորրորդ ֆորումի ղազախական պատվիրակության ղեկավար ԱՄԱՆԹԱՅ ՆՈՒՐՄԱԳԱՄԲԵՏՈՎԸ:

«2010-ԻՑ ԱՆԴԱՄԱԿՑՈՒՄ ԵՆՔ ԲՈԼՈՆԻԱՅԻ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻՆ»

-Պարոն Նուրմագամբետով, ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ Երևանն ընտրվեց որպես ԵԲԿՏ նախարարական գագաթնաժողովի և Բոլոնիայի քաղաքականության չորրորդ ֆորումի անցկացման վայր:
-Թե ինչու ընտրվեց, չգիտեմ, բայց շատ ուրախ եմ այդ ընտրության համար: Հաճելի է, որ հատկապես Հայաստանում է երեք տարի գտնվելու բոլոնյան գործընթացի քարտուղարությունը: Դա չափազանց նախընտրելի տարբերակ է մեզ՝ ԱՊՀ երկրների ներկայացուցիչներիս համար: Մենք առավել լավ և հեշտ ենք հասկանում միմյանց:
-Ձեր երկրի նախագահը ակտի՞վ մասնակցություն ունի կրթական, գիտական գործընթացներին, թե՞ դա առավելապես ոլորտի մասնագետների տարածքն է:
-Մեր նախագահը մեծ ուշադրություն է հատկացնում կրթությանը: 1993 թվականին, երբ ծանր ժամանակներ էին և՛ ձեզ, և՛ մեզ համար, մեր նախագահը սահմանեց հատուկ կրթաթոշակ և ուղարկեց երիտասարդներին կրթվելու արտասահմանի լավագույն բուհերում: Սկզբում այդ կրթությունը ներառում էր բակալավրիատը, մագիստրատուրան, ասպիրանտուրան: Կրթություն էին ստանում մեր երիտասարդները տարբեր մասնագիտությունների գծով: Այդ ծրագիրը շարունակվեց հետագայում և գործում է մինչ օրս: Սկզբում մենք վարժ չէինք միջազգային շփումներում, միջպետական հարաբերություններում: Բայց գործընթացը կանգ չառավ, և այսօրվա դրությամբ 10000 երիտասարդ ունենք, որ կրթություն են ստացել արտասահմանում: Մեր երկրում գործում է նորաբաց «Նազարբաև համալսարանը», որը համագործակցում է արևմտյան համալսարանների հետ, այդտեղ դասավանդում են համապատասխան մասնագետներ՝ վեց լավագույն արևմտյան կրթական հաստատությունների մեթոդներով: Դասավանդումը իրականացվում է անգլերեն: Յուրաքանչյուր դպրոց ինքն է ընտրում իր համար նպատակահարմար կրթական համակարգը և առաջնորդվում դրանով: Եվ այս ամենը կատարվում է մեր երկրի նախագահի անմիջական վերահսկողությամբ ու հովանավորությամբ: 2010-ից անդամակցում ենք Բոլոնիայի գործընթացին, և մինչև երևանյան այս համաժողովը վերջինն էինք անդամակցողների շարքում: Երևանում անդամ դարձավ նաև Բելառուսը, հիմա նա է ավելի երիտասարդ անդամը:
-Բելառուսի անդամակցությունը հաստատվեց որոշակի փոխզիջման արդյունքում: Նորվեգիան դեմ էր այդ անդամակցությանը: Իսլանդիայի կրթության, գիտության և մշակույթի նախարար Իլուգի Գունարան ասես վերջնագիր ներկայացրեց Բելառուսին՝ հայտարարելով. «Բոլոնիայի գործընթացի ճանապարհային քարտեզը առաջարկություն չէ, այլ պահանջ, որը պիտի կատարվի»: Մեր նախարար Արմեն Աշոտյանն էլ հայտարարել է, որ եթե Բելառուսը չկատարի իր առջև դրված խնդիրները, ապա կլինի առաջին երկիրը, որը 2018-ին Փարիզում կայանալիք գագաթնաժողովի ժամանակ դուրս կմնա անդամակցությունից: Ինչպե՞ս է կայացել Ղազախստանի անդամակցությունը Բոլոնիայի գործընթացին, Ձեր դեպքում և՞ս եղել են փոխզիջումներ, վերապահումներ:
-Ո՛չ: Մենք նախապես բավական երկար ճանապարհ ենք անցել, ձևավորել երկաստիճան կրթական համակարգ, կրեդիտային համակարգ: Դա տևել է տասը տարի: Թեև մեր երկիրը տնտեսական բազում խնդիրներ ունի, բայց մեր նախագահը կարևոր է համարում ֆինանսական ներդրումները կրթության ոլորտում: Նա մտածում է, որ երկրին արտասահմանում կրթված լավ մասնագետներ են պետք տարբեր ոլորտներում:
-Առհասարակ Արևմուտքում կրթություն ստացած երիտասարդները դժվարությամբ են վերադառնում սոցիալապես անապահով իրենց երկրներ: Ինչպիսի՞ն է պատկերը Ղազախստանում այս իմաստով:
-Մենք պայմանագրով ենք ուղարկում սովորելու մեր երիտասարդներին: Ըստ պայմանագրի՝ նրանք պարտավորվում են կրթությունն ավարտելուց հետո վերադառնալ և հինգ տարի աշխատել հայրենիքում: Իսկ եթե նրանք չեն կատարում պայմանագրի այդ կետը, պարտավորվում են պետությանը վերադարձնել իրենց կրթության վրա ներդրված գումարը: Եղել են աղջիկներ, որ ամուսնացել են և մնացել արտասահմանում՝ փոխհատուցելով իրենց վրա արված ծախսերը: Բայց սրանք հազվադեպ պատահող դեպքեր են, հիմնական զանգվածը վերադառնում է և աշխատում Ղազախստանում: Այս գործընթացը շարունակական է, ամեն տարի հայրենիք են վերադառնում կրթությունն ավարտածները և մեկնում են նորերը: Արդեն բակալավրի աստիճան ստանալու համար հարկավոր չէ մեկնել Արևմուտք: Կրթական այդ աստիճանը հնարավոր է ստանալ մեզ մոտ: Իսկ դրսում մեր երիտասարդները անցնում են մագիստրատուրա և նեղ մասնագիտացում:

«ԲՈԼՈՐԻՆ ԷԼ ՊԵՏՔ Է ԻՆՉ-ԻՆՉ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՆԹԱՐԿՎԵԼ, ԻՆՉ-ԻՆՉ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԵՏ ՀԱՇՎԻ ՆՍՏԵԼ»

-Ըստ Ձեզ՝ որքա՞ն է ճկուն Բոլոնիայի գործընթացը՝ տվյալ տարածքին, տվյալ երկրին ու ժողովրդին հարմարվելու իմաստով:
-Անգամ ամենաառաջադեմ եվրոպական երկրները՝ Ֆրանսիան, Գերմանիան, մյուսները, լիովին չեն ներդաշնակում Բոլոնիայի գործընթացի բոլոր կետերին: Բոլորին էլ պետք է ինչ-ինչ փոփոխությունների ենթարկվել, ինչ-ինչ առանձնահատկությունների հետ հաշվի նստել: Եվ մենք էլ փորձում ենք հարմարվել: Բայց դա վայրկենական պրոցես չէ: Ամեն երկիր իր դժվարություններն ունի: Օրինակ՝ շատ լուրջ խնդիր է աշխատատեղերի հարցը, մենք կարիք ունենք ճիշտ հաշվարկելու աշխատաշուկայի պահանջները, որպեսզի մեր շրջանավարտները չմնան անգործ:
-Տվյալ երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը անդրադառնո՞ւմ է Բոլոնիայի գործընթացի վրա որևէ կերպ:
-Շատ ուղղակի չէ այդ ազդեցությունը, բայց այն կա: Օրինակ՝ մեր երկրում, ելնելով Ձեր ասած սոցիալ-տնտեսական խնդիրներից, բարձրագույն կրթություն ստացողների 1/4-ը պետությունից գրանտ է ստանում՝ իր կրթության համար վճարելու նպատակով: Սովորական բուհերում բակալավրական կրթությունը տարեկան մոտ 2000 դոլար արժե: Պետությունը հատկացնում է արժանի ուսանողներին այդ գումարը, և ուսանողն ինքն է որոշում, թե որ բուհում պիտի ներդրվի այն, ինչ մասնագիտություն պիտի ստանա ինքը: Իսկ ուսանողին այդ գրանտը հատկացնել-չհատկացնելը վճռվում է միայն ըստ գիտելիքների: Առավել պահանջված մասնագիտություն ուսուցանող բուհերում կրթությունն ավելի թանկ է: Թանկ է նաև կրթությունը ասպիրանտուրայում: Սովորաբար այդ կրթությունը ֆինանսավորում են մասնավոր ընկերությունները, հարուստ հաստատությունները, որոնք նպատակ ունեն որակյալ մասնագետներ պատրաստելու հենց իրենց համար:
-Բոլոնիայի գործընթացը Հայաստանում մեկնարկելու շրջանում շեշտադրվում էր այն միտքը, որ մշակութային կրթություն տվող բուհերը պետք է հնարավորինս զերծ մնան կաղապարներից, համահարթեցումներից: Ինչպիսի՞ պատկեր է այս իմաստով Ղազախստանում:
-Այդպիսի բուհեր ընդունվողներն անցնում են ստեղծագործական մրցույթ: Իսկ ստեղծագործական աշխատանքում ազգային մշակույթը պահպանում է իր առանձնահատկությունները: Իհարկե, հիմա համատարած գլոբալիզացիա է, որը հատկապես զգացվում է ինժեներական, մանկավարժական մասնագիտությունների ոլորտում: Բայց գլոբալիզացիան այնպիսի բան է, որ նաև ինչ-որ կերպ ազդում է մշակույթի վրա:
-Ի՞նչ «շահույթ» եք ակնկալում այս գագաթնաժողովից Ձեր երկրի՝ Ղազախստանի համար:
-Մենք ունենք կրթության զարգացման ծրագիր, որով առաջնորդվում ենք՝ 21-րդ դարի մասնագետներ պատրաստելու հարցում: Տարբեր երկրներում այս նպատակին հասնելու համար կարող են ընտրվել առանձնահատուկ ուղիներ, բայց ընդհանուր առմամբ մենք բոլորս ուղղորդվում ենք միևնույն գաղափարով: Հիմա կյանքն այնքան դինամիկ է, որ մարդիկ նստած չեն մնում միևնույն տեղում: Անընդհատ երկրից երկիր են գնում: Գլոբալիզացիայի գործընթացն արդեն անշրջելի է: Եվ մենք պիտի երիտասարդության համար ապահովենք այնպիսի կրթություն, որ նրանք կարողանան համաքայլ ընթանալ այդ գործընթացին:
-Մեծ հաշվով գլոբալիզացիան դրակա՞ն երևույթ է, թե՞ դրա արդյունքում ինչ-ինչ բաներ փլուզվում են:
-Եթե հաշվի առնենք նեղ ազգային հատկանիշները, իհարկե, պիտի ասենք, որ ինչ-ինչ բաներ կորցնում ենք: Բայց այս պարագայում մենք պիտի կարողանանք համատեղել լավն ու վատն այդ գործընթացում և պահպանել թե՛ ազգայինը, թե՛ համամարդկայինը:
-Խորհրդային դպրոցը մրցունակ և ընդօրինակելի է ողջ աշխարհի համար: Բոլոնիայի գործընթացում ներառվա՞ծ են տարրեր այդ դպրոցից:
-Իհարկե: Խորհրդային դպրոցը հրաշալի մեթոդներ է ունեցել, և պետք է դրանք պահպանել: Մենք, համենայն դեպս, ջանում ենք այդ ուղղությամբ: Եթե արդեն կա մի լավ բան, ինչո՞ւ դրանից հրաժարվել ու զրոյից սկսել նորը:

«ԴՈՒՔ ՇԱՏ ՀԻՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՈՒՆԵՔ ՈՒ ԼԱՎ ՊԱՀՊԱՆՈՒՄ ԵՔ ԱՅՆ»

-Համաժողովի բացման ելույթում ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը նկատեց, որ միակ արժեքը, որը չեն կարողացել խլել մեր ժողովրդից իր դժվարին պատմության ընթացքում, գիտելիքն է, մշակութային ժառանգությունը, և հայ մարդը մշտապես գիրք է փրկել, որի լավագույն ապացույցը Մատենադարանն է: Դուք, որ առաջին անգամ եք գտնվում Հայաստանում, իբրև կողքից հայությանն ու Հայաստանը տեսնող մարդ՝ զգո՞ւմ եք այդ որակների առկայությունը մեզանում և մեր երկրում:
-Նկատելով, թե ինչպիսի մեծ ուշադրություն է հատկացվում ձեզ մոտ պատմական հուշարձաններին, թե ինչպիսին է ձեր «Թումո» կենտրոնը, նաև հիշելով իմ երիտասարդության տարիների ընկերոջը՝ Ալեքսանդր Տեր-Մինասյանին, որը հրաշալի տիրապետում էր հինգ լեզվի և բացառիկ եռանդի տեր մարդ էր, ես չեմ կասկածում ձեր հոգևոր բարձր նկարագրի հարցում: Ես Հայաստանի ու հայության մասին, Էջմիածնի, Վազգեն կաթողիկոսի մասին առաջին անգամ հենց ընկերոջիցս եմ լսել: Դուք շատ հին մշակույթ ունեք ու լավ պահպանում եք այն:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ